وقتی از رویدادی مانند عاشورا صحبت می کنیم درواقع از زمینه‌هایی صحبت می کنیم که در دیالکتیک یا تعامل بین دولت و جامعه رخ داده و از درون تضاد نیروها، این عاشورا به وجود آمده است .
به گزارش نباء خبر،به نقل از مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین داوود فیرحی ، اساساً در جوامع، بخشی از تحولات به حاکمان باز می‌گردد، درواقع رابطه جامعه و دولت یک پرسش پایدار دولت پژوهی در تمام جوامع است به همین دلیل وقتی از رویدادی مانند عاشورا صحبت می کنیم درواقع از زمینه‌هایی صحبت می کنیم که در دیالکتیک یا تعامل بین دولت و جامعه رخ داده و از درون تضاد نیروها، این عاشورا به وجود آمده است .
فیرحی با اشاره به ماهیت دولت در جهان اسلام افزود: دولت صدر اسلام به نوعی یک دولت رانتی است، رانت مبتنی بر غنیمت به این معنی که پول زیادی دست دولت است و بنابراین همه چیز سرنوشت جامعه وارد کف باکفایت یا بی‌کفایت دولتمردان می‌شود و به همین دلیل در چنین جامعه‌ای ما شاهد یکه‌تازی دولت هستیم.
فیرحی به تاریخچه جامعه اسلامی و رابطه جامعه و دولت از ۴۰ سال قبل از هجرت تا سال۶۰ هجرت اشاره کرد و گفت: با نگاهی به جامعه عرب قبل از اسلام، مشاهده می‌کنیم که هنوز دولت به معنای علمی امروز آن شکل نگرفته است و آنچه وجود دارد دولت- شهر، ادامه سنت یونانی – رومی است که از طریق شام به مکه سرازیر شده و در حال ورود به مدینه هم هست.
وی ادامه داد: از درون این سنت تاریخی ما دو الگوی کوچک حکمرانی مکه با سنت اشرافی و الگوی مدینه با سنت شورایی روبرو هستیم؛ وقتی پیامبر اسلام وارد مدینه می شود، سنت مدنی را انتخاب می‌کند و حکومت را به سمت سلسله قراردادها کشانده و یک رگه شورایی به حکومت می‌دهد اما از بعد از پیامبر کم‌کم شاهد ادغام سنت مدینه با مکه و به تدریج غلبه سنت مکه بر تمدن اسلامی هستیم.
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: ابن خلدون در مقدمه خود می گوید: «اگر مناقشه بین بنی هاشم و بنی امیه شکل بگیرد چون پتانسیل قدرت بنی امیه بالاست، سرانجام، بنی امیه، قدرت را خواهد برد». یعنی خلافت، ظاهر مبتنی بر بیعت پیدا می‌کند اما باطنی در درون اشرافیت در حال ساخت است و به تدریج ابن‌خلدون توضیح می‌دهد که چنین خلافتی در سه مرحله قابل انتقال به سلطنت است. ابتدا کمی دموکراتیک است، سپس ظاهر دموکراتیک پیدا می‌کند و سرانجام بعد از ۴۰ سال به شدت و سرعت به سلطنت می‌غلتد و عناصر خود را نشان می‌دهد.
وی تصریح کرد: نباید حسین بن علی(ع) را تنها دید؛ بلکه همه کسانی که چشم به دهان اباعبدالله دوختند انتظار عکس‌العمل دارند و این را موج ساختاری می‌گویند که در جامعه در حال پدیدارشدن است.
این استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: صدر اسلام درواقع حکومت مبتنی بر کمک‌های داوطلبانه شهروندان است و دولت وابسته به مردم است، آخرین بیت المالی که پیامبر توزیع کرد حدود ۸۰ هزار دینار بود که خیلی در مدینه مهم نبود بنابراین دولت پولی نداشت و متکی بر مردم بود بنابراین هرلحظه نیازمند بیعت با مردم بود.
وی با اشاره به دوران خلافت خلیفه دوم گفت: سال ۱۵ هجرت برای تاریخ ایران و شام سال مهمی است چون در این دوره، قادسیه در حال شکل گیری است و به پایانش می رسد و امپراطوری ثروتمند ایران و بلافاصله روم در هم می‌شکند و تمام ثروت آن وارد مدینه می‌شود و به این ترتیب سیستمی با توجه به ورود این ثروت به خزانه دولت، پدیده ای به نام رانت وارد مدینه می‌شود.
فیرحی ادامه داد: خلیفه دوم در سال ۱۵ هجرت فرمولی را برای توزیع غنائم تعریف کرد که این فرمول تا آخر بنی امیه باقی بود و آغاز فساد دولت اسلامی بود، فرمول از این قرار بود که سهم هر شهروند یا مسلمان مساوی با میزان نزدیکی نسبی به پیامبر ضرب در سبقت در اسلام.
وی افزود: در این شرایط گسست ساختاری بین دولت و جامعه به وجود می‌آید و دولت به شدت امنیتی می‌شود و تلاش می‌کند خود را حفظ کند و برای حفظ خود ازهیچ اقدام خشنی پرهیز نمی‌کند و در این شرایط از لحاظ روانشناسی اجتماعی، در مدینه و مکه و جاهای دیگر، یک دوگانگی دوگانه شکل گرفت، دوگانه اول، دوگانه اجتماعی است یعنی مردم مدینه و مکه و شام غرق ثروت هستند و جاهای دیگر دارد تبدیل به جوامع فرسوده می‌شود و نوعی احساس پوچی شکل می‌گیرد.
