برچسب: فیرحی

مرحوم فیرحی عنوان یک فقیه، عملا به دموکراسی می‌اندیشید؛ نه اینکه بخواهد دموکراسی را از فقه استخراج و آن را آرایه و پیرایه کند و به ما بقبولاند؛ مسأله او «دموکراسی» بود. فیرحی یک دانشجوی خوب علوم سیاسی، پژوهشگر فقه و حتی پژوهشگر تاریخ اسلام و تاریخ سیاسی معاصر بود، اما بیش و پیش از همه اینها، فیرحی یک مصلح بود و دنبال اصلاح می‌گشت.

ما باید به کسانی که شیعه هستند، بگوییم از فهم خود از تشیع، مبانی تئوریک فراهم کنید تا زبانی تولید کنید که از یک نظم عادلانه دفاع کند. اگر کسانی مسلمان یا شیعه نیستند یا اصلا کمونیست هستند نیز باید تمنا کنیم با تکیه بر ذخایر و منابع خود، زبانی تولید کنند که بتوانند از یک نظم عادلانه و از یک جامعه متکثر دفاع کنند و همه باید این کار را بکنند که از جمله آنها مسلمانان و شیعیان هستند.

فیرحی به اندیشه سیاسی جدید برخلاف سنت‌گرایی اهمیت می‌داد. سنت‌گرایان عموما جایگاهی برای مفهومی مانند «حق» در سنت اندیشه اسلامی یا سنت فقهی قائل نیستند و حق را چیزی جز اجرای احکام شریعت به سبک سنتی قلمداد نمی‌کنند. از نظر آنها اجرای احکام شریعت هم تامین‌کننده عنصر حق است، هم تامین‌کننده عنصر تکلیف. دوگانه حق و تکلیف اما در نظر فیرحی اعتبار داشت، بنابراین او بر گذار از فقه تکلیف به فقه حق تاکید می‌کرد. با این تفاسیر شاید بتوان گفت به همان اندازه که فیرحی با روشنفکری دینی فاصله داشت ـ و البته شاید حتی بیشتر ـ با جریان سنت‌گرا نیز فاصله داشت. وجه اشتراک او با سنت‌گرایی البته در اعتقاد او به اهمیت گفتمان فقهی بود.

اندیشه ایرانشهری، چنانکه خود طباطبایی تصریح دارد، هنوز فاقد مختصات یک نظریه است لیکن برخی مفردات و مقدمات مهم را طرح کرده است که ارزش بسیاری از دیدگاه تاریخ فکر سیاسی در ایران معاصر دارد.

اگر عقل گرایی خواجه نصیر و شاگردانش در قرن هشتم موجب قدرت ایران و اقتدار تشیع شد، حقوق اساسی گرایی فیرحی قابلیت اشاعه و الگوسازی در دنیای اسلام در قرن پانزدهم را دارد.

یک مشکلی که در ادبیات فقهی ما هست این است که ما دو تا واژه داریم، یکی «وکیل» است یکی «ولی». چون فقهای ما نتوانسته‌اند کلمه «وکیل» را برای مجلس بپذیرند، کلمه «نماینده» را گذاشتند که خنثاست، یعنی نه معنای ولی را داشت و نه معنی وکیل.

مرحوم فیرحی همچنین به شیوه راولز تلاش داشت با تفکیک لیبرالیسم سیاسی از لیبرالیسم فلسفی یا لیبرالیسم محدود در برابر لیبرالیسم جامع، از قرائت دموکراسی دین‌ستیز اجتناب و از فهم تعارض‌آمیز دین و دموکراسی جلوگیری کند و البته راه دموکراسی در جامعه دینی را نیز هموار کند.