به نقل از ایران، جنوب ایران چنان با نام نفت عجین شده بود که کم‌تر کسی گمان می‌کرد روزی خزر هم به لیست مناطق نفت‌خیز ایران اضافه شود. نفتی که به دلیل سخت بودن دسترسی به آن و بالا بودن هزینه بهره‌برداری از آن همچنان چشم انتظار توسعه نشسته است و برای توسعه آن کمیته‌های […]
به نقل از ایران، جنوب ایران چنان با نام نفت عجین شده بود که کم‌تر کسی گمان می‌کرد روزی خزر هم به لیست مناطق نفت‌خیز ایران اضافه شود. نفتی که به دلیل سخت بودن دسترسی به آن و بالا بودن هزینه بهره‌برداری از آن همچنان چشم انتظار توسعه نشسته است و برای توسعه آن کمیته‌های مشترکی بین ایران و آذربایجان تشکیل شده که درحال فعالیت هستند.
۲۰ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۱ در عمق حدود ۲۵۰۰ متری دریاچه خزر، میدان نفتی “سردار جنگل” با برخورداری از نفتی سبک و مرغوب کشف شد. نفتی که دسترسی به آن مانند نفت جنوب آسان نیست و برخی کارشناسان بر این باورند که استخراج آن چندان اقتصادی به نظر نمی‌رسد. این درحالی است که ایران در یکی از لایه‌های میدان سردارجنگل حداقل ۲ میلیارد بشکه نفت ذخیره درجا دارد که ۵۰۰ میلیون بشکه آن قابل استحصال است.
با وجود اینکه دریاچه خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان و با در اختیار داشتن حجم وسیعی از ذخایر هیدروکربنی دنیا، از مناطق بکر نفت و گاز به شمار می‌رود، اما تقریباً هیچ شرکتی به طور رسمی برای ورود به توسعه خزر اعلام آمادگی نکرده بود تا اینکه در فروردین‌ماه سال جاری ایران و جمهوری آذربایجان به منظور انجام فعالیت‌های مشترک در بلوک‌های اکتشافی خزر، سند همکاری امضا کردند. امضای قرارداد مذکور امید به باز شدن دریچه‌های توسعه روی منابع نفتی و گازی خزر را گشود؛ به طوری‌که محسن دلاویز، مدیرعامل وقت شرکت نفت خزر اعلام کرد شرکت نفت خزر به‌زودی شاهد فصل تازهای از فعالیت‌های توسعه‌ای خواهد بود.
خزر با چه مشکلاتی دست به گریبان است؟
با این حال نمی‌توان مشکلات موجود در این حوزه را نادیده گرفت. عمق زیاد آب، بسته بودن دریای خزر و ارتباط نداشتن با آب‌های آزاد، محدودیت‌های عملیاتی در ارتباط با حمل‌ونقل تجهیزات، شرایط جوی و اقلیمی متغیر، پشتیبانی بسیار سخت و پیچیده ناشی از فاصله زیاد از ساحل، هزینه و ریسک بالای عملیات اکتشاف، نبود زمینه مناسب برای انجام فعالیت‌های تعمیراتی و سرویس‌های دوره‌ای ناوگان دریایی و تحریم‌های فناورانه از چالش‌های اصلی کار در خزر بوده است. البته ایران دارای تجربه زیادی در زمینه توسعه و تولید از میدان‌های هیدروکربنی در بخش فراساحل است، اما این تجارب مربوط به بخش‌های کم‌عمق جنوبی کشور (خلیج فارس) است. دریای خزر (به علت عمق زیاد) شرایط ویژه‌ای را در همه مراحل مربوط به حفاری، توسعه، تولید و انتقال ایجاب می‌کند.
سهم هر کدام از کشورها از نفت خزر چقدر است؟
البته یکی از مهم‌ترین موضوعات در توسعه حوزه انرژی در خزر مشترک بودن منابع با دیگر کشورها است. برآوردهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) درمورد آمار ذخایر اثبات شده نفت و گاز کشورهای خزر حاکی از آن است که ترکمنستان با یک میلیارد بشکه ذخیره نفت و ۱۹ تریلیون فوت‌مکعب گاز، روسیه با ۱,۶ میلیارد بشکه ذخیره نفت و ۱۰۹ تریلیون فوت‌مکعب گاز، آذربایجان با ۵.۸ میلیارد بشکه ذخیره نفت و ۵۱ تریلیون فوت‌مکعب گاز، قزاقستان با ۳۲ میلیارد بشکه ذخیره نفت و ۱۰۴ تریلیون فوت مکعب گاز و ایران با ۵۰۰ میلیون بشکه نفت و ۲ تریلیون فوت مکعب گاز ذخایر متفاوتی در دریای خزر دارا هستند.
بر این اساس، ایران در سواحل خود کمترین ذخیره انرژی (نفت و گاز) را دارد. در سال‌های گذشته طبق آمارهای مختلف کشورهای یادشده از مخازن خود بهره‌برداری کرده‌اند. آمارها نشان از رشد روزافزون تولید نفت و گاز داشته است. خطوط لوله در خزر طراحی و ساخته شد و به مقصد اروپا منتقل شد. البته روسیه به علت تولید بالای نفت خود که بیش از ۱۰ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز است خیلی به نفت و گاز خزر نیاز ندارد.
کارشناسان درمورد وضعیت ایران در دریای خزر می‌گویند که سواحل ایران در خزر عمیق بوده و بیشترین عمق را دارد؛ از این رو برای حفاری و اکتشاف مقرون به صرفه اقتصادی نیست و به فناوری هزینه‌بر دریایی نیاز دارد و شکل ساحل ایران در خزر به صورت صاف است. برای نمونه اگر در مخازن و میدان‌های جنوبی ایران و در خشکی هزینه یک بشکه نفت ۹ دلار محاسبه شود، در خزر این هزینه به چند برابر می‌رسد و اکتشاف و حفاری نفت در این منطقه مطلوبیت اقتصادی ندارد. نکته دیگر اینکه ذخایر ایران طبق برآوردهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)، کمترین مقدار است که پرداخت هزینه برای چنین مقداری شاید اقتصادی نباشد.
بررسی توسعه خزر در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
آخرین اخبار حاکی از آن است که با توجه به توافق رؤسای جمهور پنج کشور حوزه دریای خزر و همچنین امضای تفاهم‌نامه رؤسای جمهوری ایران و آذربایجان، هم‌اکنون در کنار سایر مذاکرات، ایران در حال پیگیری تفاهم‌نامه همکاری‌های نفتی و گازی با کشور آذربایجان است و به این منظور جلسه مشترکی نیز در همین ماه برگزار خواهد شد.
علی اصولی، مدیرعامل شرکت نفت خزر درباره روند پیشروی مذاکرات دو طرف به وزارت نفت گفته است: به هر حال نخستین باری است که دو کشور می‌خواهند در بلوکی که صددرصد متعلق به هیچ‌کدام نیست، فعالیت کنند و کار با پیچیدگی‌های زیادی همراه است، ضمن اینکه شرایط جهانی بازار نفت هم به‌طور طبیعی، فعالیت‌های توسعه‌ای در آب‌های عمیق را تحت‌تأثیر قرار داده، به‌ویژه دریای خزر که حوزه‌ای خاص و محصور است. با توجه به وجود ذخایر هیدروکربوری در خزر، در صورت تغییر مطلوب جهانی قیمت نفت و امکان‌پذیر شدن مشارکت با سرمایه‌گذاران خارجی، تولید نفت در خزر نه تنها از حیث سیاسی و ژئوپلیتیکی حائز اهمیت است، بلکه توجیه اقتصادی هم خواهد داشت.
وی با اشاره به اثرپذیری فعالیت‌های این شرکت از تحریم‌ها توضیح داد: طبیعی است در چنین شرایطی شرکت نفت خزر هم همچون سایر بخش‌ها با کندی فعالیت‌ها روبه‌رو شده و توسعه میدان‌ها فعلاً در اولویت نیست، البته این تصمیم لزوماً ناشی از کم‌رنگ شدن حضور شرکت‌های خارجی یا موانع پیش روی برجام نیست؛ سیاست فعلی شرکت ملی نفت ایران در شرایط کنونی بر این مبناست و ما نیز تابع سیاست‌های کلان صنعت نفت هستیم. با توجه به ویژگی‌های دریای خزر از جمله عمیق و بسته بودن این دریا و همچنین نداشتن سابقه همکاری ایران در فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای در آب‌های عمیق، ضرورت حضور شرکت‌های بین‌المللی با فناوری بالا به منظور کاهش ریسک عملیات در این دریا ضروری به نظر می‌رسد و ما نیز به دنبال استفاده از این فرصت هستیم، اما فعالیت خود را محدود به حضور شرکت‌های خارجی نکرده‌ایم و موازی با مذاکره با این شرکت‌ها، با شرکت‌های داخلی نیز در حال مذاکره هستیم.
