میزان تولید ناخالص بخش کشاورزی سال گذشته ۱۲۵ میلیون تن بود که ۲۵ درصد این میزان یعنی حدود ۳۰ میلیون تن به‌عنوان ضایعات دور ریخته می‌شود. نکته مهم در دورریز این میزان بالا از محصولات کشاورزی، توجه به آب مصرف‌شده برای آن است. مقدار آب مصرف‌شده برای حجم محصولات کشاورزی که سالانه دور ریخته می‌شود، ۹ میلیارد مترمکعب است.
به گزارش نبأخبر،سالانه بخش مهمی از آب در کشور نه به صورت مستقیم بلکه در اثر کشاورزی غیراصولی، دورریز محصولات کشاورزی و لوله‌کشی‌های فرسوده هدر می‌رود که ادامه این روند به افزایش تنش‌های آبی دامن می‌زند.
انتظار داشتیم امسال به واسطه پدیده ال نینو، ایران هم رنگ برف و باران ببیند و خیالمان کمی آسوده شود اما ابرها با ما نامهربانی کردند، خشکسالی چهارساله شد و نگرانی از افزایش تنش‌های آبی درنقاط مختلف قوت گرفت. کمبود آب و کاهش ذخیره‌های آبی هشداری برای همه ما است تا بیشتر حواسمان به مصرف آب باشد و صرفه‌جویی کنیم اما در این میان نباید از آبی که پنهان و غیرمستقیم هدر می‌رود غافل شد.
آب پنهان یا آب مجازی مفهومی است که توسط پرفسور تونی آلن جغرافی‌دان بریتانیایی در سال ۱۹۹۳ معرفی شد، آب پنهان به مجموع حجم آبی می‌گویند که در مراحل مختلف تهیه، تولید و ارائه یک محصول (غذا، کالا، انرژی یا خدمات) به صورت مستقیم یا غیرمستقیم استفاده می‌شود.
۹ میلیارد مترمکعب آب در سال در بخش کشاورزی هدر می‌رود
کشور ما با تنش‌های آبی متعددی رو به رو بوده و بارها درباره کنترل مصرف صحبت شده اما موضوع آب پنهان کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنا به گفته میرسامان پیشوایی رئیس سازمان ملی بهره‌وری کشور، میزان تولید ناخالص بخش کشاورزی سال گذشته ۱۲۵ میلیون تن بود که ۲۵ درصد این میزان یعنی حدود ۳۰ میلیون تن به‌عنوان ضایعات دور ریخته می‌شود. نکته مهم در دورریز این میزان بالا از محصولات کشاورزی، توجه به آب مصرف‌شده برای آن است. مقدار آب مصرف‌شده برای حجم محصولات کشاورزی که سالانه دور ریخته می‌شود، ۹ میلیارد مترمکعب است.
بهمن ایزدی کویرشناس و فعال محیط زیست در پاسخ به این سوال که تبعات دورریز سالانه ۳۰ میلیون تن محصولات کشاورزی برای کشور چیست، گفت: بخش کشاورزی بیش از ۹۰ درصد از منابع آبی را مصرف می‌کند و اگر امروز دچار ورشکستگی خاک و آب شده‌ایم به واسطه برنامه‌های لجام‌گسیخته در حوزه کشاورزی است. متاسفانه در کشاورزی امروز هیچ نگاه هوشمندانه‌ای برای حفظ منابع آب و خاک وجود ندارد.
افزایش فرونشست‌ها در پی بی‌توجهی به مصرف آب در کشاورزی
وی افزود: اگر امروز در استان‌های مختلف کشور از تهران گرفته تا جنوب کشور با پدیده فرونشست و ایجاد فروچاله‌های متعدد رو به رو هستیم، به دلیل مصرف بی‌رویه آب و کشاورزی غیراصولی است. متاسفانه ملاحظات محیط‌زیستی در برنامه‌های کشاورزی لحاظ نشده است.
کویرشناس با بیان اینکه وزارت کشاورزی با بی‌برنامگی ضربات مهلکی به منابع آبی و خاکی کشور زده است، گفت: بخش کشاورزی علاوه بر مصرف آب بسیار برای تولید محصولات، در بخش بسته‌بندی، جا به جایی و توزیع و برداشت محصول ملاحظات محیط‌زیستی را رعایت نمی‌کند؛ یعنی حتی از محصول تولیدی هم به درستی محافظت نمی‌شود و این موضوع خود نوعی هدر دادن آب است.
فعال محیط زیست توضیح داد: ما هیچ گاه نخواستیم ارزش‌های حیاتی که سلامت زیستی ما به آن وابسته است را حفظ کنیم. همه چیز در بخش کشاورزی رنگ و لعاب روزمرگی دارد و نگاه بلندمدتی به حفظ منابع وجود ندارد.
کویرشناس معتقد است که این موضوع ناشی از خلاهای قانونی و ضعف نظارتی است که هرکسی می‌تواند در هر منطقه‌ای هرکشتی که دوست دارد را انجام دهد. وی در این باره توضیح داد: وزارت کشاورزی باید بحران به وجود آمده را مدیریت کرده و ویژگی‌های خاک و آب را شناسایی کرده و براین اساس نوع کشت و میزان آن را برای هر منطقه مشخص کند اما مشخص نیست که این وزارت‌خانه برچه اساس کشاورزی را مدیریت می‌کند؟ این وزارت‌خانه حتی با آوردن محصولات تراریخته حیات ژنتیکی گیاهی ما را از بین می‌برد.
کاشت محصولات آب‌بر در مناطق خشک زمینه‌ساز خشک شدن تالاب‌ها
اسماعیل کهرم کارشناس محیط زیست هم معتقد است که کاشت محصولات آب‌بر در مناطق خشک زمینه‌ساز خشک شدن تالاب‌ها شده است. وی در این باره به ایسکانیوز گفت: در محدوده اصفهان که منطقه‌ای خشک است، اقدام به کاشت هندوانه، خربزه و برنج کرده‌ایم درحالی که در گذشته کاشت این محصولات در آن منطقه مرسوم نبود. آمایش سرزمین به مفهوم انتخاب گزینه‌هایی مناسب برای افزایش و پایداری توان سرزمینی در جهت برآورد نیازهای جامعه از گذشته در ایران مرسوم بوده و پدران ما بررسی می‌کردند که آیا منطقه توان کشت یک محصول را دارد یا خیر.
کهرم توضیح داد: در کشور ما تنها سه استان گیلان، مازندران و تاحدودی گلستان توان کاشت برنج را دارند اما ما امروز در هر منطقه‌ای که چشمه آبی داشته برنج کاشته‌ایم. این سومدیریت‌ها در حوزه کشاورزی تالاب‌ها را خشک کرده است چراکه ایران کشوری خشک و نیمه خشک است.
وی افزود: بارش سالانه در جهان ۸۰۰ میلیمتر است اما بارش در ایران کمتر از ۲۵۰ میلیمتر است و با این میزان آب چطور می‌توان برنج کاری را گسترش داد؟ مگر نمی‌شد به برنج‌کاری در همان سه استان شمالی اکتفا کرد؟
هدررفت آب در لوله‌کشی‌های فرسوده
موضوع هدررفت غیرمستقیم آب، تنها محدود به آبی که در بخش کشاورزی هدر می‌رود، نیست بلکه بخشی از آب هم در لوله‌کشی‌های فرسوده هدر می‌رود. حمید سینی‌ساز کارشناس سیاست‌گذاری آب در این باره به ایسکانیوز گفت: بیش از یک چهارم آب تصفیه شده در لوله‌ها به مصرف‌کننده نمی‌رسد و در فرسودگی زیاد لوله‌ها هدر می‌رود. این موضوع ناشی از ضعف مدیریتی است که در شهرها و روستاها وجود دارد. وزیر نیرو شهرداری را مسئول نوسازی شبکه‌های لوله کشی می‌داند در حالی که اگر قرار باشد شهرداری‌ها متولی نوسازی شبکه‌های لوله‌کشی باشند، خودشان را مسئول اقتصاد و نظارت بر مصرف آب چرخانی دانسته و در درآمدهای حاصل از آب شریک می‌شوند.
اگرچه اصلاح الگوی مصف امری حیاتی است اما نباید از آب پنهانی که در کشاورزی غیراصولی و لوله‌کشی فرسوده هدر می‌رود را نادیده گرفت. کشاورزی را نمی‌توان تعطیل کرد اما می‌توان با آمایش سرزمینی هر محصول را در جای مناسب کاشت. یا شاید هزینه اصلاح لوله‌کشی‌ها بسیار کمتر از هزینه کمبود آبی باشد که کشور را با بحران روبه رو می‌کند.
